Opština Tivat je osamdesetih godina prošlog vijeka pristupila izradi Urbanističkog projekta revitalizacije 13 ambijentalnih cjelina u opštini Tivat, prepoznajući značaj njihove zaštite i očuvanja za vrijeme koje je tek imalo doći. Iako se tada ni na međunarodnom nivou još uvijek nije promovisao značaj očuvanja kulturnog pejzaža, tadašnji su gradski oci vizionarski pristupili projektu, koji je za cilj imao vratiti život u selo, koje je već tada odumiralo uslijed industrijalizacije, što je posebno ubrzao pogubni potres, koji je Crnu Goru zadesio 1979. godine. Projekat, na žalost, nikada nije sproveden do kraja, ali predstavlja savršenu osnovu za promišljanje i planiranje kako da baštinu naših predaka upregnemo u svrhu razvoja.
Stručni tim koji je radio na projektu redovno je izvještavao zainteresovanu javnost o aktuelnim poslovima i sprovođenih straživanjima. Donosimo tekst ekonomiste Gavrila Mihaljevića o oživljavanju poljoprivrede, objavljen u drugom broju biltena “Urbanističkog projekta revitalizacije 13 ambijentalnih cjelina u Tivatskoj opštini” u januaru 1983 .godine.
OŽIVLJAVANJE POLJOPRIVREDE
Više od deset hiljada godina ljudi su na današnjem području Opštine Tivat imali isti odnos prema poljoprivrednom zemljištu. To je bio osnovni izvor života- istina, nedovoljan. Ovo zemljište mukotrpno je kultivisano, podziđivano međama i postepeno proširivano.
U proteklih trideset godina u potpunosti je izmenjen odnos prema poljoprivrednom zemljištu. Jedna od osnovnih izvora prihoda zapostavljen je, a egzistencija se tražila u industriji i drugim oblastima.
Osnovna dilema u okviru ovog pitanja je, može li se hiljadugodišnje iskustvo i vrednost preko noći zaboraviti. Da li je stvarno došlovreme da se na ovom području prekine svaki odnos sa poljoprivrednim zemljištem?
Odgovor na ovo pitanje ipak nije teško dati. Na području opštine Tivat danas ima 1.620 ha poljoprivrednog zemljišta, što je samo 3,1% od ukupnog poljoprivrednog zemljišta 6 primorskih crnogorskih opština. Jugoslavija ima blizu 10 miliona hetara počljoprivrednog zemljišta, te ovih 1.620 ha čini samo 0,016%, što je skoro simbolično. Mešutim, treba imati u vidu da je ovih 1.620 ha „oteto“ od prirode, erozije i krša. Ovo zemljište, za razliku od ostalog, ima izuzetnu klimu, dovoljno vlage i mogućnost uzgoja rtetkih, suptropskih klultura- masline, mandarine, narandže, limuna ž, smokve i slično. Vrednost ovog zemljšta posebno dolazi do izražaja u vreme strateške promene politike privrednog reazoja i orjantacije na poljoprivredu. Pored toga, sve teži uslovi privređivanja i jačanje izvoza , a smanjenje uvoza, posebno pogoduju i radikalnoj promeni u tretmanu poljoprivrednog zemljšta primorskih crnogorskih opština. Iako, poljoprivredno zemljište tivatske opštine učestvuje sa svega 3,1% u zemljištvu šest primorskih crngorskih opština, površine pod voćnjacima opštine Tivat iznose 10,6%, a pod vinogradima 15,1% u odnosu na voćnjake i vinograde ovih opština.
Sigurno je da se mora menjati postojeći odnos prema poljopšrivrednom zemljištu. Formalne osnove za ove promene već su date u Republičkom Zakonu o iskorišćavanju poljoprivrednog zemljišta (Sl.list SF CG,br.16 od 13.maja 1977.godine). tu je regulisano da poljoprivredno zemljište kao dobro od opšteg interesa uživa posebnu zaštitu, a obrađivači su dužni da ovo zemljište iskorišćavaju na način koji najbolje odgovara prirodnim osobinama zemljišta. Takođe, regulisano je, tj. Izričito naloženo da se površine poljoprivrednog zemljišta ne smije smanjivati.
Član 4. ovog Zakona glasi: „Skupština opštine određuje poljoprivredno zemljište visoke vrijednosti ili zemljišta posebno pogodna za specifične kulture. Zemljište iz stava 1. ovog člana ne može se koristiti u nepoljoprivredne svrhe.“
Ovih nekoliko stavova jasno ukazuju da se društvo vrlo određeno opredelilo za zaštitu poljoprivrednog zemljišta. Na žalost, ovo je samo formlano opredeljenje. Trebalo bi naći suštinske i životnije oblike angažovanja pojedinaca i društva, koji bi vratili nekadašnji odnos prema poljoprivrednom zemljištu. Mislimo da je ova Studija revitalizacije 13 ambijentalnih celina jedan od prvih konkretnih radova u tom pravcu. Skupština opštine bi morala iskoristiti ovlašćenja iz člana 4. Zakona o iskorišćavanju pojoprivrednog zemljišta, pa proglasiti većinu raspoloživog zemljišta opštine Tivat zemljištem visoke vrednosti, koje je posebno pogodno za spacifične- suptropske kulture. Možemo ga bar sačuvati, a brzo će doći vreme kada će se jasno pokazati efikasnost i rentabilnost ulaganja u ove kulture.
Pored čisto ekonomskih pokazatelja koji se izražavaju u prinosima voća i drugih kultura, poljoprivredno zemljšte, posebno kultivisano, može se posmatrati i kao kulturološki proces, zatim zaštita od erozije, podizanje kvaliteta ambijentalnih, vizuelnih i drugih vrednosti i slično. Ovo s tim pre što se područje opštine Tivat sve više opredeljuje za razvoj turizma, gde erozija zemljišta, sitna makija, požari i slično svakako smetaju.
U našim akcijama revitalizacije posebno je značajno opredeliti odnos prema društvenoj i privatnoj svojini. Ovo je jedno od najsloženijih teorijskih, ekonomskih i pravnih pitanja. Naše osnovno opredeljenje usmereno je na jačanje društvene svojine. Ipak, ova društežvena svojina nije u potpunosti jasna. Vrlo su vredna razmatranja našeg poznatog teoretičara Edvarda Kardelja na temu društvene svojine:
„Dohodovni odnosi kakvi su formulisani i institucionalizovani u novom Zakonu o udruženom radu dosledno i jasno izražavaju društvenu svojinu…. u kojima ona nije monopolitsko pravo ni jednog pojedinačnog subjekta u društvu, tj. Ni države, ni radnog kolektiva, ni pojedinačnog radnika…. Time društvena svojina zaista, u pozitivnom značenju te reči- postaje ničjia i svačija, tj. I zajednička i lična“ (obrazloženje Nacrta Zakona o udruženom radu, Slovo Ljubve, Beograd, 1967, str.7)
Sve dok postoje različćti uslovi privređivanja, različti kvaliteti zemljišta, različta blizina tržišta i slično, postojaće i ekstra dohoci od korišćenja zemljišta, razni pojavni oblici gradske rente i privatizacija. Bilo bi korisno izmeriti i zahtevati ove ekstra dohotke od korišćenja zemljišta, koji nisu rezultat rada. Ovo je takođe regulisano Ustavom SFRJ: član 11- „Rad i rezultati rada određuju materijslani i društveni položaj čoveka, na osnovu jednakih prava i odgovornosti…“ Privatizacija rente remeti ove osnovne sistemske postavke.
Posebno detaljno treba razraditi instrumente zemljišne politike kojima se zahvataju sredstva za finansiranje uređivanja naseljskog zemljišta i izgradnju komunalne mreže individualne i zajedničke potrošnje. Ovi instrumenti utvrđeni su Zakonom o građevinskom zemljištu SR CG: cena komunalnih usluga , naknada za korišćenje zemljišta, naknada za dobijanje zemljišta za izgradnju, porez na imovinu, porez na prihod od imovine, porez na promet nekretnina, komunalne takse i slično. Pored ovih instrumenata, mogu se koristiti i sredstva banaka, radnih organizacija, građana korisnika ovog zemljšta kroz samodoprinos i slično. Ovi instrumenti su i osnovni instrumenti zahvatanja raznovrsnih pojavnih oblika gradske rente i ekstra dohodaka od korišćenja naseljskog zemljišta.
Sabiranjem sredstava zahvaćenih ovim instrumentima ostvaruje se komunalni fond koji služi za uređivanje i izgradnju grada i drugih naselja na teritoriji opštine. Posebnih sredstava izvan područja opštine za ove namene nema. Znači, svi građani moraju shvatiti da uređivanje i izgradnja grada mora biti finansirana iz njihovih sredstava i to po dva osnovna kriterijuma:
- Prema obimu potrošnje komunalnih usluga za individualnu mrežu i objekte čije se korišćenje meri posebnih brojilom (voda, struja, telefon i slično)
- Prema kvalitetu loacije za zajedničku mrežu i objekte čije se korišćenje ne može meriti brojilom (ulice, zelenilo isl.). ovi principi i izvori obezbediće osnovnu sumu sredstava za rešavanje infrastrukture i uređenja naših 13 ambijentalnih cjelina.
Gavrilo Mihaljević, dipl. ecc.
(Urbanistički projekat revitalizacije 13 ambijentalnih cjelina u Tivatskoj opštini, Bilten br.2, januar 1983. godine)
